Η Ξένια Λάμπρου, ερευνήτρια, ειδικός παιδαγωγός, και ψυχοπαιδαγωγός με ειδίκευση στην παρέμβαση  και με πολλή εμπειρία και γνώσεις στην αξιολόγηση και στην ειδική αγωγή, με συνεπήρε, όταν την πρωτογνώρισα στο συνέδριο της EFTA το καλοκαίρι του 2022, με την άκρατη αγάπη της για τα παιδιά και τους εφήβους και τον σεβασμό της στο επάγγελμά της. Έτσι λοιπόν, όσο πέρναγε ο χρόνος και μεγάλωνε η εκτίμησή μου για την Ξένια και για τον τρόπο που βοηθούσε τα παιδιά και του εφήβους, της ζήτησα να μου στείλει ένα της άρθρο, χαρακτηριστικό της δουλείας της και των “πιστεύω” της. Μου έστειλε αυτό που ακολουθεί το οποίο είχε πρωτογράψει όταν έμενε ακόμα στην Ρόδο και το περιεχόμενο του οποίου είναι άκρως διαχρονικό και ανθρώπινο.

Για πολλά χρόνια παραμελήθηκε από τις επιστημονικές έρευνες η μελέτη και η θέση του συναισθήματος στη διανοητική μας ζωή καθυστερώντας τη χαρτογράφηση της ανθρώπινης καρδιάς. Η κυριαρχία του δείκτη νοημοσύνης (IQ) αποτελούσε προίκα αναμφισβήτητη και υψηλά αναγνωρίσιμη άμεσα συνυφασμένη με τον στόχο της εποχής μας που είναι η συνεχής κατάκτηση της γνώσης. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες, πέρα από τη θεωρία του H.Gardner για την πολλαπλή νοημοσύνη, η χαρτογράφηση του συγκινησιακού εγκεφάλου συνιστά πρόκληση και η σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ) κερδίζει συνεχώς έδαφος έναντι του δείκτη της νοημοσύνης (IQ) αναδεικνύοντας τον καίριο ρόλο της ως συνδετικό κρίκο μεταξύ του συναισθηματικού κόσμου, του χαρακτήρα και των ηθικών ενστίνκτων (Goleman, 1998). Πώς μεταφράζεται όμως αυτό;

Μέσα από τη δουλειά μου παρατηρώ όλο και συχνότερα, όσο περνούν τα χρόνια, οι μαθητές ν΄αγωνίζονται σκληρά για να πετύχουν υψηλές επιδόσεις στα μαθήματα, στις εξετάσεις, στη ζωή. Οι γονείς εστιασμένοι στους βαθμούς αναμένουν αποτελέσματα έχοντας υψηλές προσδοκίες αξιώνοντας συνάμα και άψογη συμπεριφορά ενώ την ίδια στιγμή τα παιδιά επιδίδονται σε μια ακατάπαυστη μάχη με τη γνώση παραγκωνίζοντας το συναίσθημα και συμμετέχοντας σ’ αυτό τον φαύλο κύκλο. Ακούω τα παιδιά συνεχώς να μιλούν για διάβασμα, για διαγωνίσματα και όταν θελήσουν να μοιραστούν και κάποιες άλλες σκέψεις τους, τις περισσότερες φορές στην αφήγηση τους κι ευρύτερα στον λόγο τους, απουσιάζουν οι λέξεις που ταυτίζονται με τα συναισθήματα ή που παραπέμπουν σ’ αυτά, π.χ. νιώθω αγανάκτηση,χαρά,ανακούφιση, ή ρήματα, όπως θαυμάζω, εμπιστεύομαι,απογοητεύομαι,κ.α. Τότε θέτω το τόσο απλό, διευκολυντικό  αλλά και θεμελιώδες ερώτημα: «και πώς νιώθεις γι΄ αυτό;» Τα περισσότερα δυσκολεύονται να μου απαντήσουν και με κοιτούν αμήχανα θέλοντας διευκρίνιση.

Αν εξαιρεθούν οι περιπτώσεις που και οι ίδιοι οι γονείς δεν έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τη συναισθηματική νοημοσύνη ή που νοσούν ψυχικά για μεγάλο χρονικό διάστημα μη αναλαμβάνοντας την ευθύνη του εαυτού τους -με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών-, καταλήγω στο ότι εμείς, οι μεγάλοι, κάτι κάνουμε λάθος προς αυτή την κατεύθυνση…τουλάχιστον αυτό εισπράττω, τον συναισθηματικό αναλφαβητισμό και αναντίρρητα τα παιδιά δε φέρουν μερίδιο ευθύνης σ’ όλο αυτό. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, καθώς κλείνει κι αυτή η σχολική χρονιά, πόσο χώρο τους δίνουμε για έκφραση. Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε τον κήπο της καρδιάς τους και να περιμένουμε ν’ ανθίσουν σημειώνοντας  επιτυχία σε πολλούς τομείς της ζωής τους, αν δεν τους δώσουμε εμείς τα απαραίτητα εφόδια;

Η συναισθηματική νοημοσύνη μαθαίνεται. Η εμπειρία μας διδάσκει πως πριν από σημαντικές αποφάσεις και πράξεις της ζωής μας, το τι νιώθουμε μετράει ακριβώς το ίδιο και κάποιες στιγμές ίσως και περισσότερο από το τι σκεφτόμαστε.  Είμαστε όμως ενήμεροι για το τι νιώθουμε; Είμαστε σίγουροι ότι γνωρίζουμε όλα τα συναισθήματα και τις διαβαθμίσεις τους; Είμαστε σε θέση να κάνουμε τη σωστή αντιστοίχιση και πώς μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας σ’ αυτό;

Ξεκινώντας από τα βασικά συστατικά για την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης και εφαρμόζοντας τα οι ίδιοι με συνέπεια στην καθημερινότητα μας – εφόσον είμαστε καθρέφτες για τα παιδιά-, αυτό είναι το πιο σημαντικό βήμα. Τα συστατικά αυτά είναι:

  • η αυτεπίγνωση, δηλαδή η αναγνώριση ενός συναισθήματος τη στιγμή που δημιουργείται,
  • ο αυτοέλεγχος και η αυτορρύθμιση των συναισθημάτων ώστε να είναι κατάλληλα ανά πάσα στιγμή και συνεπή με το πλαίσιο,
  • η εξεύρεση κινήτρων και η στοχοθεσία με ανάληψη πρωτοβουλιών,
  • η ενσυναίσθηση δηλαδή η ικανότητα κατανόησης των άλλων και τέλος
  • οι κοινωνικές δεξιότητες που διευκολύνουν και προάγουν την επιτυχή αλληλεπίδραση με τους γύρω μας.

(Goleman, 1998)

Επομένως, κάνοντας εμείς, γονείς και εκπαιδευτικοί κι ευρύτερα όλοι οι ενήλικες γύρω τους, πιο ξεκάθαρα την αρχή ή διευρύνοντας την ήδη υπάρχουσα συναισθηματική μας νοημοσύνη και δίνοντας τον απαραίτητο «χώρο» με προσεκτικότερη ματιά, τα παιδιά μας θα μάθουν να μην καταπιέζουν τα συναισθήματα τους, να τα αναγνωρίζουν, να τα διαχειρίζονται και να εξελίσσονται. Εκφράζοντας σεβασμό στις ανάγκες τους, θα καταφέρουν ν΄αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, αυτογνωσία, πίστη ευρύτερα στον εαυτό τους και στις ικανότητες τους, τόλμη, ευελιξία, θετική σκέψη, υπομονή κι επιμονή, υπευθυνότητα, ανοιχτότητα και έφραση του εαυτού με άνεση κι ειλικρίνεια αγαπώντας τη μοναδικότητα τους.

…γιατί όλα ξεκινούν από το  ερώτημα: «και πώς νιώθεις;»

 

*Το συγκεκριμένο δείγμα γραφής πρωτοδημοσιεύθηκε το 2019 στην εφημερίδα Ροδιακή : https://www.rodiaki.gr/article/416685/kai-pws-niwtheis